مصوبه‌ای برای نابودی تاریخ همدان؟!

اکنون حسین زندی – فعال میراث فرهنگی همدان – در یادداشتی با عنوان «شورای شهر همدان، فرمانداری را دور می‌زند»، با یادآوری مصوبات میراث فرهنگی و شورای عالی معماری و شهرسازی نسبت به اجرایی کردن این مصوبه هشدار داده است.

او در مطلب خود این‌طور آورده است: «به تازگی ۱۰ نفر از اعضای شورا شهر در صحن شورا طرحی را تصویب کردند که شهرداری‌ها برای ساخت‌وساز در بافت تاریخی شهری یعنی رینگ اول و دوم، از اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان استعلام نکند. به گفته فرماندار این مصوبه در کمیته انطباق رد شده اما اعضای شورای شهر بار دیگر با لطایف الحیل، تغییراتی در مصوبه انجام داده و به کمیته انطباق فرستاده‌اند و با فرستادن دوباره مصوبه گویا قصد دارند فرمانداری و کمیته انطباق را دور بزنند. حالا اعضای شورای شهر با تفکیک بافت تاریخی از رینگ اول و دوم تلاش دارند مصوبه را به کمیته انطباق تحمیل کنند در حالی که بافت تاریخی به هیچ وجه از رینگ اول و دوم یعنی ۵۰۰ هکتار مورد بحث قابل تفکیک نیست.

این در حالی است که سعید شاهرخی – استاندار همدان – در مصاحبه‌ای در این‌باره گفته است: «شورای شهر موظف است در چهارچوب قوانین و مقررات عمل کند و هر مصوبه مغایر با قانون از سوی هیئت انطباق رد می‌شود. بالاخره میراث فرهنگی ضوابطی دارد که شهرداری‌ها ملزم به رعایت آن‌ها هستند و هر دستگاه دولتی یا اشخاص حقیقی و حقوقی از این قوانین تخطی کنند، با آن‌ها برخورد خواهد شد»

باید توجه داشت این مصوبه غیرقانونی آن‌چه را از آثار تاریخی در شهر همدان برجای مانده نابود خواهد کرد و تک‌بناهایی را که با چنگ و دندان از دستِ بیل‌های شهرداری و بسازبفروش‌ها در امان مانده بود از بین خواهد برد. بنابراین اعضای شورای شهر دانسته یا نادانسته ضربه مهلکی بر بافت تاریخی شهر همدان می‌زنند که قابل چشم‌پوشی نیست.

حال باید منتظر ماند و دید چنین موضوعی با چه رویکرد و چه هدفی پیگیری می‌شود؟ آیا منافعی در کار است یا از روی ناآگاهی این مسئله به صحن شورا کشیده شده است؟

البته کم‌کاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قابل چشم‌پوشی نیست اما فرض کنیم به طور کلی وزارتی به نام میراث فرهنگی وجود ندارد و شهر هم اداره‌ای با این عنوان ندارد، آیا شهرداری تنها وظیفه نصب بنر در سطح شهر رل دارد و نباید از میراث تاریخی شهر پاسداری کند؟ یا شورای شهر که وظیفه تصمیم‌سازی و نظارت بر عملکرد شهرداری‌ها را دارد باید چنین مصوبه‌ای را پیگیری کند که تیشه به ریشه آثار تاریخی و فرهنگی شهر بزند؟

برخی اعضای شورای شهر می‌گویند این مصوبه برای حرایم آثار ثبت‌شده نیست و منظور ۵۰۰ هکتار هسته مرکزی شهر است. فراموش نکنیم همدان به جز بازار، بافت یکپارچه‌ای ندارد و بیشتر تک‌بناها و آثار تاریخی در دل همین ۵۰۰ هکتار یعنی رینگ اول و دوم شهر جای گرفته است.

بنابراین بافت تاریخی یادشده قابل تفکیک نیست و بر اساس مصوبات وزارت کشور و سازمان میراث فرهنگی باید برای هر ساخت‌وسازی در دل این ۵۰۰ هکتار استعلام و مجوز میراث فرهنگی ضمیمه شود. البته شورا با فرافکنی می‌گوید میراث از ساخت و ساز در ۵۰۰ هکتار از بافت مسکونی همدان جلوگیری کرده در حالی که فضاهای عمومی مانند پارک‌ها، تپه مصلا، بازار، تپه چهل‌هکتاری هگمتانه، معابر را از این مساحت کم کنند کمتر از ۲۰۰ هکتار باقی می‌ماند که حدود پنج‌درصد از فضای شهری همدان را در بر می‌گیرد و زمانی که مسئولان همدان در دفاع از این مصوبه می‌گویند «ما به فکر مردم همدان هستیم» انگار پنج درصد شهروندان در شمار مردم قرار می‌گیرند و برای ۹۵ درصد دیگر نباید فکر کرد!

البته نگاه نادرست مسئولان به آثار تاریخی و حتی شهرسازی سابقه دور و درازی دارد. فراموش نمی‌کنیم سیاست‌های مسکن و شهرسازی و شهرداری در ادوار گذشته باعث از بین رفتن بافت قدیم شهر، چمن‌ها (مرکز محله‌ها) و بناهای واجد ارزش شهر شده است. اما امروز اعضای شورای شهر باید بدانند آئین‌نامه‌ها و مصوبات قانونی ۲۰ سال گذشته در برنامه توسعه سوم و چهارم و در مصوبات وزارت کشور به وضوح آمده است و باید برای ساخت‌وساز در عرصه‌های تاریخی و بافت قدیمی شهر از میراث فرهنگی استعلام شود.
پس بدون شک حرکت شورای شهر غیرقانونی است و میراث فرهنگی به عنوان متولی امر در صورت اجرایی شدن این طرح باید پیگیری قضایی کند، در غیر این صورت قصور میراث فرهنگی قابل بخشش نیست و در این بی‌قانونی شریک اعضای فعلی شورای شهر همدان است.

بهتر است در ادامه تعدادی از آئین‌نامه‌ها و مصوبات قانونی مطرح شوند تا اگر اعضای شورای شهر همدان تاکنون آن‌ها را نخوانده‌اند با موارد قانونی آشنا شوند:
“در ماده ۱۰، ۱۱ و ۱۲ بند ۳ اساسنامه سازمان میراث فرهنگی که سال ۶۷ تصویب شده به این موضوع اشاره شده که اظهارنظر درباره کلیه عملیات‌های عمرانی، جامع و تفصیلی در رابطه با همه مناطق فرهنگی و تاریخی و موافقت نهایی درباره محوطه‌های تاریخی و فرهنگی ارزشمند و جلوگیری از تخریب آن‌ها بر عهده میرث فرهنگی است. در این بند به تعیین حریم آثار تاریخی و تهیه طرح‌های لازم برای حفاظت از آثار تاریخی اشاره شده است.”

در سال ۷۹ آئین‌نامه راهکارهای اجرایی حوزه‌های بخشی قانون برنامه سوم توسعه توسط هیئت وزیران مصوب شد که در بند ۲۳ آن ذکر شده سازمان میراث فرهنگی بر ساخت و سازِ بناها و بافت‌های تاریخی و فرهنگی نظارت کامل داشته باشد و شهرداری‌ها مکلف‌اند در بهسازی و نوسازی بافت‌های تاریخی و فرهنگی و صدور پروانه‌های ساختمانی ضوابط میراث فرهنگی را رعایت کنند.

در سال ۸۱ آئین‌نامه‌ای در شورای امنیت کشور با عنوان «آئین‌نامه حفاظت از آثار تاریخی کشور» مصوب و به ریاست سازمان فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور، معاونت عمرانی وزارت کشور، شوراهای وزارت کشور، نمایندگان مجلس، قوه قضاییه و ریاست کمیسیون‌های ماده پنج ابلاغ شد. در ماده ۴ این آئین‌نامه ذکر شده که شورای عالی شهرسازی و معماری و کمیسیون‌های ماده ۵ باید کلیه نظرات سازمان میراث فرهنگی کشور را درباره ضوابط حفاظت آثار تاریخی و فرهنگی در تصمیمات شهری لحاظ کنند. ماده ۳ همین آئین‌نامه اشاره کرده شهرداری‌های سراسر کشور موظف هستند در هر مورد که راسا اقدام به انجام عملیات عمرانی می‌کنند یا مجوز آن را صادر می‌کنند و مکان عملیات به نحوی از انحا مشمول ضوابط حفاظتی اعلام‌شده از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور است، بدوا نظر میراث فرهنگی را استعلام و بر اساس آن اقدام کنند. این یعنی قبل از تعیین ضوابط بافت تاریخی شهرهایی که نام‌شان ذکر خواهد شد هم، چنین آئین‌نامه‌ای در راستای حفاظت از بافت تاریخی وجود داشت.

سال ۸۸ محدوده بافت تاریخی شهرهای همدان، ملایر، نهاوند و تویسرکان از طریق «حمید بقایی» رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به وزارت کشور اعلام و به تبع آن به استان‌ها ابلاغ شد و برای آن‌ها ضوابط حفاظتی تعیین و بایدها و نبایدهای آن مشخص شد. بر طبق این ضوابط مفهوم بافت تاریخی تشریح شده و این‌که در یک بافت تاریخی ارتفاع چه تأثیری دارد، اگر گذرها تعریض شود و کاربری‌هایی مغایر با کاربری‌های گذشته در نظر گرفته شود و با فضا تناسب نداشته باشد، چه اتفاقی می‌افتد و چه بلایی بر سر بافت تاریخی می آید و چه فاجعه‌ای برای منظر شهری رخ می‌دهد.

همچنین به دنبال درخواست شماره ۹۴/۹۳۲۱۰ مورخ ۹۳/۰۳/۰۵  سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خصوص ابلاغ محدوده بافت فرهنگی تاریخی ۱۶۸ شهر و ضوابط عمومی حفاظت از بافت‌های تاریخی، از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، موضوع در جلسه مورخ ۹۴/۰۷/۲۷ شورای عالی شهرسازی و معماری طرح و مقرر شد:
۱-محدوده بافت فرهنگی تاریخی ۱۶۸ شهر کشور، تعیین شده توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، به هنگام تهیه طرح‌های توسعه شهری در کلیه اسناد طرح‌های مذکور با رعایت حفظ اصل یکپارچگی عملکردی شهری لحاظ شود. در خصوص شهرهایی که طرح‌های توسعه شهری آن‌ها مصوب شده است، محدوده‌های فوق جهت درج در اسناد، از طریق دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ابلاغ شود.

۲-لازم است محدوده‌های مذکور، به هنگام تهیه طرح تفصیلی بافت فرهنگی تاریخی توسط کمیسیون ماده ۵ شهرها مورد بررسی‌های تکمیلی قرار گرفته، تدقیق شده و با حضور نماینده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان به تصویب برسد.

تبصره – در صورت عدم تأیید تغییرات توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، موارد جهت تصمیم‌گیری در شورای عالی به کمیته تخصصی معماری، طراحی شهری و بافت‌های واجد ارزش ارسال شود.

۳- به منظور اجرای اندیشه ایران‌ شهری و به جهت ایجاد زمینه‌های حفاظت، احیا و بازآفرینی شهری در بافت‌های فرهنگی تاریخی، نسبت به تدوین سندی واحد در خصوص بافت های تاریخی- فرهنگی با تأکید بر مواردی مانند «یکپارچگی بافت‌های شهری با لحاظ بافت تاریخی- فرهنگی» اقدام و نتیجه در شورای عالی معماری شهرسازی مطرح شود.»